Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder toestemming van de Stichting Werkgroep Oud-Castricum.
Jaarboek 32, pagina 50
Groeten uit Wetsinge
Nadat de vorige klok in de Castricumse kerktoren in 1842 was stuk geluid moest er een andere komen. Omdat in de uitgestrekte gemeente toch al geklaagd was dat de klok niet overal goed te horen was, besloten de bestuurders van de gemeente (de toren is eigendom van de gemeente Castricum) om een grotere klok aan te schaffen. Van de firma Raap en Zoonen te Amsterdam werd een tweedehands klok van vierhonderd Nederlandsche pond (400 kilogram) aangekocht voor 560 gulden. Dit was een overbodig geworden klok uit het Groningse dorpje Groot Wetsinge.
Van de hand van Frans Baars, die op 11 juni 2003 helaas is overleden, is onder de titel ‘Een klok op stap’ een artikel in het 26e jaarboekje opgenomen over de gebeurtenissen met de Castricumse luiklok tijdens de Tweede Wereldoorlog. Midden in de oorlogstijd werden de luiklokken op last van de bezetter uit de torens gehaald om omgesmolten te worden ten behoeve van de oorlogsindustrie. In de herfst van 1942 begon de grote klokkenroof, waaraan ook de klok van de oude dorpskerk niet kon ontsnappen. In september 1944 zouden de klokken per schip naar Hamburg worden vervoerd. Het schip zonk bij Urk en is daar met zijn kostbare lading tot na de oorlog blijven liggen. Halverwege 1945 werden de klokken uit het schip geborgen en naar Amsterdam gebracht. Castricum kreeg zijn klok weer terug en sinds die avontuurlijke omzwerving hangt deze weer in de toren van de oude dorpskerk.
Een uitwisseling tussen de Historische Kring Ubbega en de Werkgroep Oud-Castricum in het najaar van 2008 vormde de aanleiding om nog eens nader in te gaan op de herkomst van de klok.
De kerk van Groot Wetsinge
De luiklok van Castricum komt oorspronkelijk uit Groot Wetsinge, een cluster van wierden, die grotendeels bewaard is gebleven. De bewoning van de wierde, de in Groningen gebruikelijke naam voor terp, begint in de 3e eeuw voor Christus.
Tot 1840 heeft op deze plek een kerk gestaan. De bouw van de kerk besloeg 4 fasen. De bouwfasen zijn in het terrein aangegeven met verschillende verhardingssoorten en worden als volgt omschreven:
- Fase 1: Op de kruin van de wierde werd waarschijnlijk in de 11e eeuw een tufstenen zaalkerk gebouwd. Dit kerkgebouw bestond uit een rechthoekig schip met een inspringend rechthoekig koor. In de hoeken van de funderingen zijn grote veldkeien teruggevonden die ter versteviging van de muren op de fundering waren gelegd. Dit is een gebruik dat vaker voorkomt bij Romaanse architectuur.
- Fase 2: Vermoedelijk in de 13e-14e eeuw werd ten zuidoosten van de kerk een vrijstaande toren gebouwd. Hier is echter in het terrein niets van teruggevonden. Dit komt doordat de muren op ‘kleef’ waren gebouwd, dat wil zeggen zonder fundering, aangezien de cohesie van de kleibodem de stabiliteit van het bouwwerk verzekerde. Kort na 1645 is de toren afgebroken.
- Fase 3: Het tufstenen koor werd waarschijnlijk omstreeks het midden van de 16e eeuw vervangen door een koor van baksteen. Dit nieuwe koor bezat een driezijdige sluiting, een laat Gotische verandering.
- Fase 4: Tussen 1616 en 1630 werd aan de westkant van de kerk een toren gebouwd (ook op kleef) die de losstaande klokkentoren moest vervangen. Steunberen tegen de zuidgevel van de kerk vormden de jongste toevoegingen.
Overeenkomsten
Opmerkelijk zijn de overeenkomsten van de bouwhistorische ontwikkelingen van de kerk van Groot Wetsinge en die van de Castricumse dorpskerk. Van beide kerken wordt verondersteld dat zij een houten voorganger hebben gehad. De bouw van beide tufstenen kerken zou in de 11e eeuw hebben plaatsgevonden. Ook de oorspronkelijke vorm was gelijk: een zaalkerk met een rechthoekig koor. Beide kerken hadden aanvankelijk een losstaande toren, met dit verschil dat die van Westsinge aan zuidoostzijde van het koor stond en die van Castricum aan de westzijde. Van beide kerken werd het rechthoekige tufstenen koor vervangen door een bakstenen Gotisch koor met driezijdige sluiting. De losstaande toren van Wetsinge werd vervangen door een nieuwe toren die in de westgevel van de kerk werd opgenomen. De losstaande Castricumse toren is na verlenging van de kerk daarmee een geheel gaan vormen.
Jaarboek 32, pagina 51
Kerk gesloopt
Omdat de oude tufstenen kerken van Wetsinge en het naburige Sauwerd in een niet al te beste bouwkundige staat verkeerden, werd in 1839 besloten beide kerken af te breken. Tegelijkertijd stichtte de inmiddels gecombineerde hervormde gemeente Wetsinge-Sauwerd een nieuwe kerk. Deze verrees halverwege tussen de beide dorpen; rond die kerk heeft het dorp Klein Wetsinge zich ontwikkeld.
De termen ‘groot’ en ‘klein’ zijn verwarrend, want Klein Wetsinge telt meer huizen dan Groot Wetsinge. Groot betekent hier ‘hoog’; Groot Wetsinge ligt immers op een wierde en dat geldt niet voor Klein Wetsinge, dat een paar honderd meter ten zuiden van Groot Wetsinge ligt. Deze knusse dorpjes, in het Gronings Groot Wetsen en Klain Wetsen genoemd, ben je weer uit voor je er erg in hebt. Ze behoren tot de gemeente Winsum.
De luiklok
Het uurwerk en de klok van de afgebroken kerk in Sauwerd zouden een plaats krijgen in de toren van de nieuw te bouwen kerk. De klok en het uurwerk van de kerk van Westsinge konden dus worden verkocht. De klok werd voor 435 gulden verkocht aan Jan van Dokkum, die havenmeester te Groningen was. Het uurwerk ging voor 125 gulden naar B.G. Klok.
De uit 1604 daterende klok van Wetsinge bleek goede handelswaar te zijn, want al spoedig verkocht Jan van Dokkum hem aan de firma Raap in Amsterdam, die de klok op zijn beurt aan de gemeente Castricum verkocht. Voor de oude gebarsten klok kreeg men nog 80 gulden terug.
Bezoek
Op 17 september 2008 brachten Luuk en Annie Balt namens de Historische Kring Ubbega een bezoek aan de Werkgroep Oud-Castricum. Zij waren met hun caravan voor een korte vakantie in de buurt van Castricum en wilden de luiklok, die afkomstig is uit de afgebroken kerk van Groot Wetsinge, wel eens met eigen ogen zien. Zij hadden de klim langs de lange ladders in de toren van de Castricumse dorpskerk er voor over. Met de foto’s die zij toen hebben gemaakt, hebben zij aan het thuisfront het ultieme bewijs geleverd dat de klok van Groot Wetsinge inderdaad in de oude dorpskerk van Castricum hangt. Hans Boot van de werkgroep bezocht kort daarop op uitnodiging van Luuk Balt de gemeente Winsum om de plek te zien waar het kerkje heeft gestaan.
Ernst Mooij
Bronnen:
- Baars, F., Een klok op stap, 26e Jaarboek Oud-Castricum, 2003.
- Beschrijving reconstructie wierde Wetsinge.
- Informatiepaneel op de plaats van de vroegere kerk te Groot Wetsinge.
- Verschenen jaarboekartikelen over de Pancratiuskerk:
- Pancratiuskerk tot reformatie
- Pancratiuskerk: restauratie in 1953
- Pancratiuskerk: restauratie in 1992
- Klok van de hervormde kerk
- Groeten uit Wetsinge
- Verschenen jaarboekartikelen over de katholieke Pancratiuskerk:
- rooms-katholieke Pancratiusparochie
- rooms-katholieke Pancratiuskerk, vorige
- extra:
- begraven in Castricum
- De gereformeerde kerk
- Nederlands Hervormde Gemeente
- 50 jaar kerk in Bakkum