Waar Castricums gas vandaan kwam (en komt)

Door: Eric Bor

In 1914 werd in Castricum bij de Oude Haarlemmerweg een gasfabriek in gebruik genomen, die gas uit steenkool maakte. Het was op dat moment nog niet duidelijk of de fabriek rendabel kon worden, want het gas werd alleen gebruikt voor (straat-)verlichting. Tot dan toe werd alleen olie in lantaarns gebruikt. Elektriciteit had Castricum op dat moment nog niet. De provincie drong er bij de gemeente op aan dat het gasbedrijf ook de distributie van elektriciteit van het provinciaal elektriciteitsbedrijf (PEN) voor zijn rekening zou nemen. Van 1920 tot 1936 had de gasfabriek daarom een afdeling elektriciteit. Na 1936 nam het PEN de distributie zelf ter hand.

Langzaamaan kwamen er apparaten op de markt die op gas werkten: strijkijzers, gaskomforen, fornuizen, geisers en zelfs kachels. De gasfabriek richtte er een toonzaal voor in en een aantal ondernemers ging zich richten op de verkoop ervan. In de gemeente werden regelmatig bak- en braadcursussen gegeven om het gebruik van de gasoven te propageren.

In 1942 werd het gasbedrijf door toedoen van een NSB-burgemeester overgenomen door de gemeente Beverwijk. Beverwijk leverde al sinds 1928 hoogovengas aan Wijk aan Zee en Heemskerk en sinds 1929 ook aan Uitgeest. (Hoogovengas is een bijproduct van de fabricage van staal in een hoogoven.) Nu kreeg Castricum ook hoogovengas en was voor de distributie ervan tot 1947 nog een klein deel van de gasfabriek in gebruik.

Na de oorlog kwam in de oorspronkelijke ovenhal en in de aangrenzende opslagruimten een gieterij van de Beverwijkse machinefabriek Motorenco. Deze sloot zijn deuren in 1970, waarna de gasfabriek in 1975 werd afgebroken. In 1976 werd nog wel een kantoor van Gasbedrijf Beverwijk op het terrein geopend, dat tot in 1990 in bedrijf zou zijn.

In 1967 werd het hoogovengas vervangen door aardgas. Door de lage prijs ervan gingen velen van kolen- naar gaskachels en door de oliecrisis in 1973, waarbij de Arabische oliestaten westerse landen een boycot van olielevering oplegden, switchten velen van (centrale) verwarming op olie naar gasverwarming. Gasbedrijf Beverwijk ging in 1990 op in Gasbedrijf Midden Kennmerland, dat in 2000 fuseerde met Eneco. In 2004 werd de energiemarkt geliberaliseerd, waardoor ieder tegenwoordig zijn eigen energieleverancier kan kiezen.

Het Nederlandse gas wordt echter nog steeds aan alle energiebedrijven geleverd door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), een bedrijf van Shell en Esso dat in 1967 werd opgericht om de gasbel in Groningen te exploiteren. Tegenwoordig komt het gas dat de NAM levert niet meer uit Groningen, maar uit kleinere velden in Nederland en voor een deel ook uit het buitenland, waaronder uit Rusland. En dat laatste is, wat we nu moeten bezuren…

• Simon Zuurbier, De Gasfabriek Jaarboek 14 (1991) p. 3-23.
• Noordhollands Dagblad van verschillende data.

• Afb. 1. Lantaarnopsteker op de Vinkebaan. Foto: Beeldbank Oud-Castricum.
• Afb. 2. De oude gasfabriek met kantoren, toonzaal en directeurswoning. Foto: Beeldbank Oud-Castricum.
• Afb. 3. De opslag van kolen en/of cokes achter de fabriek. Foto: Beeldbank Oud-Castricum.
• Afb. 4. Gasstrijkijzer. Foto: Catawiki.
• Afb. 5. Het kantoor van het gasbedrijf. Foto: Beeldbank Oud-Castricum.

N.B. Meer columns van Eric Bor lezen?
U vindt al zijn columns hier.