Oud-Castricum ontving in 2024 een schenking bestaande uit drie documenten, ieder verpakt tussen glazen platen. Het zijn drie brieven geschreven in 1786 en 1788 door Cornelis Ploos van Amstel aan Hendrik Nobbe. Mysterieus is het dat de licht aangetaste opgerolde documenten gevonden zijn in een spouw van de Castricumse Dorpskerk. De kerk is van 1953 tot 1955 gerestaureerd.
Rino Zonneveld is op onderzoek gegaan. Hij schreef onderstaand artikel met daarin de transcripties en met informatie over de schrijver en de ontvanger van de brief.
Wat hebben Cornelis Ploos van Amstel, Hendrik Nobbe en Joachim Nuhout van der Veen gemeen?
Door: Rino Zonneveld, mei 2025
BRIEF 4-7-1786 (transcriptie)
Op de Rhede van Texel den 4 july 1786
Wel Ed Gestr. Heer
Ik heb U ed miss. Wens Zeer Wel ontfangen en daer uyt met Zeer veel Leetweesen vernoomen, De Calante dewelke mij word opgelegt Dog weet niet in wat ik Zoude gefrodeert hebben, Dog twijffel niet of ik zal wel zo veel geluk hebben (eer dat het Zo ver is ) van een mondeling antwoord van mijn gedrag te doen, en mijn te voorsien van de nodige verklaringe, en hun te bewijsen Dat mijn gedrag verantwoordelijk in de Storm als andersints geweest is. Wat de attestatie van de Goederen betreft zal dezelve zo gauw mogelijk is aan Uwel Gestr. Ter hand stellen. Het is mijn ook van Harte Lief geweest van te vernemen Dat mijne Kinderen zig nog in een volkoomen Welstand bevinden. Hoopende dat U Wel Ed Gestr. Altijd dezelfde vriendschap voor hun mogte behouden die U Wl Ed Gestr. Reeds betoont heeft. Ik zal mijne Zaeken en Zal U Wel Ed Gestr blijke geven van mijne onschuld, dog wie kan de tonge beletten te spreken. Zo heb de eer mijn in U Wel Ed Gestr. Vriendschap te recommanderen verzoekende het Compliment aen U Wel Ed Gestr beminde aen mijne Kinderen en Goede Vrienden.
Wel Ed Gestr Heer
U Wel Ed Gestr Dienst Willige Dienaar
Cornelis Ploos
P.S. op het oogenblik verneem ik, dat er reeds al klagte zijn ingelevert ten mijnen behoeven en dat er reeds een gesprek over is, hoe het is ik en weet het niet, dog moet die tijding omstandiger verwachte.
ADRES
Aan den Wel Ed Gestr. Heer
Den Heere Hendrik Nobbe
Bailluw en Waterschout
tot Amsterdam
Vanaf de rede van Texel waar grote zeilschepen vertrokken is de eerste brief verzonden. Hij spreekt over een calante (een falen) en een frauderen en dat hij het zou kunnen uitleggen wat er in de storm is misgegaan. Hij is blij dat het nog goed gaat met zijn kinderen.
Anderhalve maand later wordt de tweede brief geschreven.
BRIEF 25-8-1786 (transcriptie)
Wel Edele Heer
Ben gister middag in Welzijn gearriveert en Toen woude ik mij Spoeden om de kist van het huys te haalen maar was al weg. De Kaptijn had het al besorgt en had ook al Een Brief aan Uw Ed gesonden Eeven voor mijn aankomst ik zoude ook nog Wel geschreven hebben maar heb mij zeer lang bij de Captijn opgehouden de Captijn verwagt tog ten Spoedigste antwoord Ik heb De mand van de meester gekogt om uyt de Kist mijn goed in te pakken en zullen zien op welk wijs ik het nu gedaan zal krijgen. Verders verzoeke om met de Schipper te zenden 80 f. voor de Tafel en verdere onkosten verzoeke zoo Spoedig als het mogelijk is om antwoord wijl ons vertrek ma vast is, ik Zal niet mankeeren om op … van vertrek nog aan Uw Ed te schrijven waarmeede blijve in afbrieving.
Wel Edele Heer
Uw Ed. D.W.
Cornelis Ploos
Enchuysen 25 Aug 1786
ADRES
Wel Ed Heer
De Heer xx Noppen
Waater Baljeuw
Op De Kalkmark
Amsterdam
Franko
Hoorn
De tweede brief gaat over het in welzijn gearriveerd zijn in Enkhuizen. Vervolgt met een verhaal over een kist die de Captijn al opgehaald heeft en dat hij zijn goed in een gekochte mand heeft gedaan. Het blijft een vraag op welk antwoord de Captijn wacht. Wie is de Captijn?
De derde brief wordt ruim twee jaar later geschreven en hieronder getranscribeerd.
BRIEF sep-1788 (transcriptie)
Weledele Heeren
Hebbe de eer u met deeze te melden alsdat wij heeden met goede wind onder Gods Zeegen en bescherming zijn uitgezeild. Hoopen dat God ons de Zeegen mag verlenen na een behouden rijs elkander met Uwe Edele familie in een volkoomen Welstand moogen weder aantreffen, bedankende U Wel Edele voor alle vriendschap van U Weledele ontfangen. Recommandeerende mij in U Ed vriendschap als meede mijne Kinderen hoopende dat u Wel Ed als een vader veer haer mag weesen.
Zo wensche U Wel Ed en de familie De Zeegen Des Heeren Zo blijve met alle hoogagting en Respect Wel Edele Heer
U Wel Ed. D.W. Dienaar
Cornelis Ploos
Op de Rheede van
Texel den september 1788
P.S. hadde aen U heer Sweerd versogt om een mand met wijn Dog heb deselve niet ontvangen.
De derde brief laat zien dat hij goed is uitgezeild en dat de reis voorspoedig zal zijn. Hij dankt Nobbe voor de vriendschap en hoopt dat hij als een vader voor zijn kinderen zal zijn. In het post scriptum verzoekt hij om een mand met wijn…
Wat laten de brieven van Ploos aan Nobbe zien? Waarom in een spouw teruggevonden?
Wie zijn Ploos van Amstel, Nobbe en Nuhout van der Veen? Hun levensbeschrijving wordt voor dit verhaal teruggebracht tot gegevens die kunnen leiden tot de betekenis van de brieven.
Cornelis Ploos van Amstel
Cornelis Ploos van Amstel is geboren in Amsterdam op 4 -1-1726 en overleden daar op 20-2-1798. Hij is begraven in de Oude Kerk te Amsterdam. Het is een van de belangrijkste kunstverzamelaars uit de 18e eeuw. Hij bezat tekeningen en schilderijen van Rembrandt en van Da Vinci, van Rubens, Albrecht Dürer en Hans Holbein en nog vele anderen. Het moeten er honderden zijn geweest. Een welgesteld man. Zijn familie is in 1621 verheven in de Franse adel. Naast kunstverzamelaar was hij handelaar in hout en makelaar in schepen.
Cornelis en zijn broer Jacob waren republikeinen. Cornelis bezocht bijeenkomsten van Pieter Burman (1713-1778). Pieter, rechter, hoogleraar, kocht in 1749 de hofstede Santhorst bij Wassenaar. Daar verzamelde hij vanaf 1765 vrienden die staatsgezind waren. Hun helden waren Johan de Witt, Hendrik van Brederode en Johan van Oldenbarnevelt. Men beleed er een vrijheidsideaal. De staatsgezinden of patriotten waren machtig in de steden van Holland, Zeeland en Utrecht. Zij keerden zich tegen de orangisten of prinsgezinden.
In de 18e eeuw waren er vele patriotten die democratisering van het landsbestuur voorstonden. Frankrijk stond aan de vooravond van de revolutie in 1795 en ook in de Nederlanden klonken deze geluiden. Hendrik Nobbe aan wie de brieven geadresseerd waren bleek ook een patriot te zijn.
Hendrik Nobbe
Hendrik Nobbe is geboren in 1742 en overleden te Amsterdam op 8-6-1804. Als rijke zeeman/koopman kocht hij het poortersrecht van Amsterdam. Dan was je burger en had je privileges. Hij werd op 27-11-1778 plaatsvervangend schout voor de zeezaken oftewel waterbaljuw. In 1781 huwt hij de Alkmaarse Lea Fabritius. — Dan ontvangt hij in 1786 de twee brieven van Ploos van Amstel.—
Hendrik Nobbe stond in 1787 samen met Abraham Valentijn (1758-1811), Captein van de Schuttery te Amsterdam, aan het hoofd van de gewapende patriotten die de Slag om de Kattenburgerbrug wonnen. Men stond aan de rand van een burgeroorlog. Even terzijde: Kattenburg was het bolwerk van Oranjegezinden timmerlieden. Na herstel van de orde, het oude gezag, werd het ambt van Hendrik Nobbe vervallen verklaard en moest hij op 15-1-1788 binnen 48 uur de stad verlaten. —Dan ontvangt hij een brief van Ploos gedateerd september 1788.—
Hendrik gaat naar Brabant en vandaaruit bezoekt hij Holland in 1792. De grond onder zijn voeten voelt veilig en hij denkt begin 1793 terug te keren en heeft dan een pasje nodig om een reis naar Rusland en Frankrijk te maken. De pas is van zijn behuwdbroeder Joachim Nuhout van der Veen te Castricum. Echter men had voorkennis en hield Nobbe aan. Op 16 mei 1793 vertelde de procureur-generaal dat Nobbe een zeer gevaarlijk en verdacht persoon was en het verblijf in Holland of West-Friesland moest hem worden ontzegd.
Na de omwenteling in 1795 werd hij snel in zijn betrekking als waterschout hersteld. Uiteindelijk bleven de woelingen die plaats hebben gehad hem als een blok aan het been achtervolgen.
Joachim Nuhout van der Veen
Joachim Nuhout van der Veen is geboren op 28-1-1756 in Amsterdam en overleden op 12-4-1833 te Alkmaar. Hij was gehuwd met Elisabeth Fabritius, zus van Lea Fabritius, de vrouw van Hendrik Nobbe. Joachim werd na een rechtenstudie benoemd tot notaris en secretaris van Castricum en Bakkum en in 1780 schout. Hij werd kapitein van het in 1785 opgerichte vrijkorps of schutterij; het zo genoemde Vliegende Legertje dat in Noord-Holland besturen moest omzetten in patriottische zin. Hij had bescherming van de Heer van Castricum, Joan Geelvinck. Joachim werd in tegenstelling tot Hendrik Nobbe in oktober 1787 niet gestraft of verbannen. In 1795 waren de Franse troepen ons land binnengetrokken, door de patriottische partij werden ze als bevrijders ingehaald. In Castricum werden de Franse soldaten met toestemming van Nuhout van der Veen in de Castricumse dorpsschool gelegerd.
Er was dus een politieke band tussen de drie mannen. En Nobbe en Nuhout van der Veen waren zwagers.
Discussie
Zijn de politieke geestverwanten Nobbe en Nuhout van der Veen en Joan Geelvinck ook in Santhorst geweest? Waarom werd Nobbe gestraft en Nuhout van der Veen niet? En wat doet Cornelis Ploos van Amstel steeds op de rede van Texel en in Enkhuizen?
Wie heeft de documenten opgerold in een spouw gelegd? Was de kerk beschadigd in 1799? Lag het in de toren of in de kerk? De restauratiedocumenten van Reeder inzien.
Cornelis overleed in 1798, Nobbe in 1804. De enige die zich werkelijk met Castricum bemoeide was Nuhout van der Veen (en Joan Geelvinck). Wat dreef wie tot verstoppen van de documenten?
En last but not least heeft Ploos van Amstel zijn wijn nog gehad?
Bronnen:
- Wikipedia, divers
- C.W. Bruinvis, Amsterdamsch Jaarboekje,1900
- Archief Ploos van Amstel
- Zuurbier, S. Jaarboek 1, Oud-Castricum, 1976
