Door: Eric Bor
In 1850 lagen de hoge duinen in Castricum tot aan de Mient (zie kaart 1). Jonkheer Daniël Theodore Gevers, getrouwd met Jonkvrouwe Margaretha Johanna Deutz van Assendelft die deze duinen in bezit had, sloot namens haar in 1864 een overeenkomst met de staat, waarin de staat het recht verkreeg om kosteloos zand uit het duingebied te halen ten behoeve van de aanleg van de spoorweg van Alkmaar naar Amsterdam. Mogelijk heeft daarbij een rol gespeeld dat Gevers o.a. door zijn ervaringen met De Brabantse Landbouw verwachtte dat de afgegraven grond agrarisch bruikbaar zou zijn. Het traject van het spoor, dat aanvankelijk oostelijk aan Castricum voorbij zou gaan, werd omgebogen naar het westen.
Voor het spoor bij Castricum werd met handkarren zand uit het duin gehaald, waarmee tegelijk ruimte werd gecreëerd voor een extra spoor, waarop speciale treinen zand gingen vervoeren. De Hollandsche IIzeren Spoorweg Maatschappij, die de exploitatie van de lijn op zich nam, liet op eigen kosten een aftakking van Uitgeest naar Haarlem aanleggen, waarvoor met instemming van Gevers eveneens Castricums zand werd gebruikt. Eerst werden de duinen bij de Mient afgegraven en daarna volgden de rest van de ‘Voorduinen’, het gebied tussen de Papenberg en de ‘Goudsbergen’ (terrein Duin en Bosch). Als diepte van de afgraving werd op het oog de onderkant van de deur van de wachtkamer op het station aangehouden. Zo ontstond het terrein dat de Zanderij werd genoemd.
Op 1 mei 1867 was de lijn Alkmaar – Haarlem gereed en werd station Castricum geopend. Op 1 november 1869 werd ook het traject Uitgeest – Zaandam in gebruik genomen. De verbinding met Amsterdam moest wachten op de voltooiing van het Noordzeekanaal (1876) en de (Hem-)brug daaroverheen (1878). Nadien werd ook voor andere doeleinden zand aan Amsterdam geleverd. Kaart 2 laat zien hoeveel duin er in 1879 verdwenen was.
In januari 1882 gingen de zandtreinen opnieuw rijden om zand aan te leveren voor de spoorbaan Zaandam – Hoorn: 3 treinen met 45 wagons reden elk drie keer per dag heen en weer en vanaf 1883 4 treinen met 40 wagons. Elke wagon bevatte zes kuub zand. Het traject Zaandam – Hoorn werd in 1884 in gebruik genomen. Voor het baanvak was 630.000 m3 duinzand gebruikt. De luchtfoto uit 1996 geeft een kleurrijk beeld van de Zanderij.
Bronnen
Tekst:
Foto’s:
N.B. Meer columns van Eric Bor lezen?
U vindt al zijn columns hier.
