Door: Menno Twisk
Theodorus (Dorus) Veldt (1888-1955) is oprichter van het gelijknamige transportbedrijf, dat drie generaties lang gevestigd is geweest aan de Gasstraat 1 te Castricum. Op het moment van schrijven van dit artikel is op deze plek het garagebedrijf Black 8 gevestigd. De huidige eigenaar is de achterkleinzoon van Dorus, Dennis Veldt.
De man achter het verhaal
Dorus was een ondernemende en vindingrijke man. Zo had hij eigenhandig voor het twaalfkoppige gezin een wasmachine in elkaar geknutseld. De kinderen uit de buurt mochten dan helpen draaien aan een soort hendel en de wastrommel draaide de was dan heen en weer. In de bezettingstijd was er een windmolentje voor de stroomvoorziening en voor zijn moeder, die slecht ter been was, had hij een soort scootmobiel in elkaar geknutseld. Hierop reden de kinderen graag mee als zij daarmee naar de kerk ging.
Hij stond samen met Janus Hopman aan de wieg van de eerste algemene gymnastiekvereniging Kracht en Vlugheid in Castricum. Zij hadden achter de garage in de Gasstraat zelf een rekstok gemaakt waar ze reuzenzwaaien turnden. Hun initiatief werd overgenomen door de katholieke kerk, wat in die tijd gewoon was en van daaruit werd in 1923 VIOS (Vooruit Is Ons Streven) opgericht.
De vorstelijke Mercedes
Rond 1920 had hij een Mercedes kunnen bemachtigen uit de collectie van de in 1918 naar Nederland gevluchte Duitse Keizer Wilhelm II. Met deze auto ging hij de kermissen in onze regio af en dan mochten de kermisbezoekers even achter het stuur plaatsnemen om een ‘vorstelijke ervaring’ op te doen.
De eerste buslijn naar het strand
Dorus stond in 1926 samen met J. Borst en H. Twisk aan de wieg van een gemotoriseerde busdienst van het dorp naar het strand van Castricum. Deze dienst volgde na het gereedkomen van de bestrating van de Zeeweg waar eerder een door paarden getrokken omnibus tweemaal daags van Alkmaar naar het Badhotel in Castricum liep. De onderstaande afbeelding is van de omnibusdienst van Alkmaar naar het strand van Bergen aan Zee. De omnibus werd later ook door een motor aangedreven. De naam wijzigde van motoromnibus naar autobus. Daarna is het kortweg ‘bus’ genoemd.
De Ford T van 2322,50 gulden
Op 25 juli 1925 kocht Dorus Veldt een Ford-T vrachtwagen bij het autobedrijf Jac. Met, gevestigd in Alkmaar en ‘Hugowaard’, voor een bedrag van 2.322,50 gulden. Jacob Met begon als wagenmaker in de 19e eeuw en vestigde een Stoom-Rijtuigfabriek met vestigingen in Heerhugowaard en in Alkmaar, later is hij ook Forddealer en carrosseriebouwer geweest en na de tweede wereldoorlog tot in het in het recente verleden nog Opel dealer.
Uit de geschiedschrijving van het bedrijf blijkt dat ze als carrosseriebouwer in de twintiger jaren de voertuigen veelal zelf aanpasten voor het doel waarvoor dit bestemd was. Zo werd het chassis vaak versterkt om meer laadvermogen te creëren.
Enige jaren later schafte Dorus een Ford-A aan.
Dorus hield van sleutelen en onderhield zijn auto’s zelf en maakte ook onderdelen als dat nodig was. Hij merkte dat de voorwielen van zijn Ford-A bij hogere snelheden nogal trilden en besloot iets te doen aan de ophanging en kwam tot een verbetering van de geometrie van de vooras. Mogelijk had hij de fusee-ophanging doorgesneden en iets achteroverhellend opnieuw vast gelast, zodat de wielen beter ‘sporen’ zoals bij een voorvork van een fiets. Precieze details ontbreken.
Een dubieus bezoek
Zijn oudere kinderen vertelden dat hij zijn uitvinding meldde bij de Fordimporteur en het octrooibureau. Op een avond verschenen er twee mannen in mooie pakken aan de deur van de Gasstraat. Wat er precies gebeurde blijft in nevelen gehuld, maar Dorus vermoedde dat zij iets in zijn drankje hadden gedaan. In ‘kennelijke verzwakte toestand’ tekende hij een brief waarin hij afstand deed van zijn rechten. Dit verhaal is mij altijd bijgebleven totdat bij toeval twee brieven uit de nalatenschap van Dorus opdoken die naar deze gebeurtenis verwezen. De speurtocht naar de waarheid kon beginnen.
Een verdwijnend archief
Via de Orde van Octrooigemachtigden uit Rijswijk en het Nederlandsch Octrooibureau NLO werd getracht meer helderheid te krijgen. Archivaris Marc Krisman toonde zich behulpzaam. Hij wees erop dat het kantoor van het Nederlandsch Octrooibureau in de Tweede Wereldoorlog is verwoest bij het Engelse bombardement op het door Duitsers gevorderde gebouw Kleykamp op 11 april 1944. Het gebouw was een controlecentrum van de Nederlandse persoonsbewijzen. Op verzoek van het verzet werd dit kantoor door de geallieerden gebombardeerd.
Binnen enkele seconden was Kleykamp veranderd van een statige villa in een laaiende vlammenzee. Puin bedolf de werknemers van het bevolkingsregister. Het witte huis was een ruïne geworden. Bij een tweede aanvalsgolf verwoestten de bommen het op 100 meter in het verlengde hiervan liggende kantoor van het Nederlandsch Octrooibureau.
Bij dit bombardement is vrijwel alles verloren gegaan, dus ook de meeste registerboeken met inschrijvingen. Volgens de archivaris Krisman zou voor een registratie van de octrooiaanvraag zelf, een boek dat gaat tot juni 1932 het meest in aanmerking komen. Dat zou elders opgeslagen zijn geweest. De gezochte informatie was niet te achterhalen in het oorspronkelijke archief.
Een spoor bij Ford UK?
Krisman vond een vergelijkbaar octrooi al snel via het z.g. BPP eRegister. Hierin is te lezen dat een octrooi van Nederlandse oorsprong aangevraagd is door Ford Motor Company Limited, Londen. Helaas bleek dit niet direct te herleiden tot Dorus’ werk. Ford Nederland kon vanwege het ontbreken van archieven uit de vooroorlogse tijd geen uitsluitsel geven. Krisman heeft ook op naam Dorus Veldt gezocht. Het National Motor Museum in Engeland gaf ook nul op het rekest. Krisman is inmiddels met pensioen maar hij zei toe verder te speuren. Ondertussen zou ik mogelijk relevante Ford-vestigingen of musea in Engeland mailen met de vraag naar informatie over een mogelijk contact of correspondentie in de vooroorlogse periode.
Onder de wagen
De pr-manager van Ford Nederland vertelde dat Ford Nederland uit de vooroorlogse periode geen correspondentie meer heeft. Er zijn slechts enkele jaarverslagen en boekjes vanuit PR-belang bewaard gebleven. De route die Dorus’ aanvraag afgelegd zou kunnen hebben rond 1933 blijft onduidelijk. We besluiten om eens ‘onder de wagen’ te gaan kijken of en iets veranderd is aan de stuurinrichting of ophanging rond de datum van de indiening van de octrooiaanvraag. In januari 2025 benaderden we oldtimers verenigingen, waaronder de Ford A-oldtimerclub Nederland.
Een stapje dichterbij
Thomas Doolaard vanuit die club kwam al zeer snel met een reactie: “Hoi, wat ik heb kunnen vinden, is dat in 1935 de locatie van de voorveer verhuisde naar een plek vóór de vooras i.p.v. erachter. Als het patent uit 1933 dateert, zou het op z’n vroegst tot modeljaar 1935 duren voordat zoiets geïmplementeerd zou kunnen worden. Ik weet dat deze oplossing vaker gewerkt heeft in het verleden. Over het veranderen van de balhoofdhoek in die periode heb ik niks kunnen vinden’’.
Zou deze aanpassing inderdaad het gevolg zijn van Dorus idee? De timing klopt. Was het dan toch geen toeval?
Laatste hoop uit Amerika?
Met deze constateringen mailde ik het Henry Ford Museum. Hun researchspecialist beschikte over een incompleet register van de uitvinders en vond sowieso geen Nederlandse naam. Zij wist te vertellen dat de registratie van uitvindingen, welke in het buitenland werden gedaan, niet in hun (USA) registers werden opgenomen, maar normaliter het land van herkomst werden vastgelegd. Als er al iets van de administratieve route in de USA te achterhalen zou zijn, dan konden we ons het beste wenden tot ‘The Ford Motor Company Corporate Archives’. Helaas bleef het hierna stil.
Maar de speurtocht eindigt hier niet. Jeugdvriend Paul Voskes, werkzaam bij de Stead Automotive Group (San Francisco Bay regio), waar ook enkele Forddealers deel van uitmaken, graaft in archieven. Heel misschien, ooit, duikt daar alsnog een document op. De kans is klein, maar de hoop leeft.
Tot besluit
Het verhaal van Dorus Veldt is dat van een creatieve geest, een praktische uitvinder die in zijn tijd vooruitliep en het aandurfde zijn ideeën naar buiten te brengen. Of zijn aanpassing aan de stuurinrichting van de Ford A daadwerkelijk is overgenomen en als octrooi geregistreerd, blijft voorlopig een mysterie. Maar dat Dorus Veldt een man van formaat was, lijdt geen twijfel. Castricum mag trots zijn op deze bijzondere dorpsgenoot en de speurtocht naar zijn verdwenen vinding is een ode aan zijn vernuft.
