Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder toestemming van de Stichting Werkgroep Oud-Castricum.
Jaarboek 46, pagina 3
Wateroverlast in Castricum; erger in de toekomst
Zo luidde de kop boven een artikel in de Regiokrant van 28 februari 1995. Inderdaad, regenbuien worden heftiger. Perioden van grote droogte zijn langer en de temperaturen zijn ‘s zomers hoger. De verandering van het klimaat is merkbaar en geeft vaker overlast.
Wat was er in 1995 aan de hand?
De bewoners van Bakkum en Castricum ondervonden steeds vaker hinder van wateroverlast. Dit betrof hoofdzakelijk de herfst- en winterperiode. Een aantal bewoners richtten het Comité Wateroverlast op om het onderwerp op de politieke agenda te krijgen. “Na bijna elke fikse regenbui staan tuinen, schuren, convectorputten, kruipruimtes en kelders vol met water”, schrijft het comité in het Nieuwsblad voor Castricum van 15 februari 1995. Die overlast zou vooral de laatste drie jaar zijn toegenomen. Voor een deel werd dit veroorzaakt door de grote hoeveelheid regen, maar er waren nóg andere oorzaken.
Natte duinvalleien
Vóór de duinontginningen in de 19e eeuw bestond het duingebied uit duinen en natte duinvalleien. De zandige duinen namen veel regenwater op. Het in de duinen opgeslagen regenwater zakte langzaam naar beneden en vulde de duinvalleien. Vanuit de duinen stroomde het water ook via duinrellen (gegraven ondiepe waterlopen) naar de polder of sijpelde ondergronds naar zee.
Tijdens de duinontginningen (zie de jaarboeken 38 en 39) werden kanalen en afwateringssloten gegraven en de duinvalleien gevlakt om landbouw mogelijk te maken. Door de schadelijke wind vanuit zee, de schrale duingrond en beperkte eigen mestproductie, waardoor mest van elders moest worden aangekocht en aangevoerd, is de duinontginning geen succes geworden.
Nadat de provincie Noord-Holland in de eerste helft van de 20e eeuw eigenaar van de duingebieden bij Bakkum en Castricum was geworden, werd het agrarische gebruik van de duinakkers en weidegronden nog voortgezet, maar het einde daarvan kwam steeds meer in zicht. De afbraak van de duinboerderijen was al in 1914 begonnen.
Drinkwaterwinning
De provincie ging de duinen gebruiken voor drinkwaterwinning. In 1924 kwam het hoofdpompstation achter Johanna’s Hof gereed en in het Bakkumse en Castricumse duingebied werden kleine pompstations in gebruik genomen, die water uit de duinbodem gingen onttrekken. Dit leidde tot het droger worden van de duinen. Daar hadden de agrarische duinbedrijven last van, maar zonder verdroging zouden die door hun kleinschaligheid ook niet meer hebben kunnen bestaan.
Sporen uit het landbouwverleden zijn, in het duingebied van Castricum en Bakkum, nauwelijks nog te vinden. De oplettende duinbezoeker vindt hier en daar nog een sloot of restanten van akkers, waarvan een aantal als speelvelden dient. Een groot gedeelte van de voormalige landbouwgronden werd in de jaren (negentien) dertig in het kader van werkverschaffing bebost.
Door de bevolkingsgroei, en daardoor de toenemende behoefte aan drinkwater, werden zulke grote hoeveelheden water uit de bodem onttrokken dat dit tot ernstige verdroging van de duinen leidde. Duinbeken en duinplassen kwamen droog te liggenen en de waterafvoer via de duinrellen kwam tot stilstand.
Jaarboek 46, pagina 4
Om aan de toenemende waterbehoeften te voldoen, maar ook om verdroging en verzilting tegen te gaan, moesten nieuwe drinkwaterproductieprocessen worden ontwikkeld. Er werden infiltratiekanalen gegraven, waarin vanaf 1957 via een pijpleiding voorgezuiverd water uit de Lek wordt ingelaten. Sinds 1968 wordt ook in Andijk IJsselmeerwater voorgezuiverd en daarna door een pijpleiding naar de duinen getransporteerd.
Het onttrekken van grondwater uit de duinbodem werd afgebouwd en vele pompgebouwtjes werden afgebroken. Ontginningsvlakten die vrij gebleven waren van bebossing, werden gedeeltelijk afgegraven en van reliëf voorzien. Door de te verwachten stijgende grondwaterspiegel moest het oorspronkelijke natte duinmilieu weer terugkeren. En nat werd het …
Informatiebijeenkomst over de wateroverlast in Castricum
De Castricumse bossen en duinen waren in 1994-1995 opvallend nat. Twee voorbeelden: het Koningskanaal langs de Zeeweg dreigde zelfs te overstromen en het fietspad onder water te zetten en het gebied met de naam Vogelwater, een stuk vlak duingebied achter Bakkum, deed zijn naam eer aan.
Op 21 februari 1995 organiseerde de toenmalige politieke partij Castricum Actief een informatiebijeenkomst. Honderden belangstellenden waren naar zaal Borst in Bakkum gekomen. Meer dan vijftig mensen moesten worden teleurgesteld, omdat de eigenaar van de zaal vanwege de brandweervoorschriften niet meer personen mocht toelaten. Een tweede avond werd door Castricum Actief toegezegd.
Oorzaken van de wateroverlast
Castricum Actief kon terugzien op een historische avond, die niet voor iedereen vlekkeloos verliep. Wat Castricum Actief van de eerste avond heeft geleerd, is dat men de sprekers een spreektijdbeperking had moeten opleggen. Niet iedereen zat te wachten op lange verhalen over hoe de wateroverlast was ontstaan. De meesten wilden weten hoe het probleem zou worden opgelost.
“Het kan toch niet zo zijn dat een klein aantal vakmensen meer dan 23.000 inwoners in het water laat zitten”, oordeelde de verslaggever. Het bestuur van Castricum Actief hield woord. De beloofde tweede avond kwam er en werd geen herhaling van de eerste. Aan het begin werd een korte samenvatting gegeven van de avond op 21 februari. Daarna werd er meer tijd ingeruimd voor vragen en discussie. Ook bezoekers van de eerste avond konden alsnog hun vragen stellen.
Al tijdens de eerste bijeenkomst was duidelijk geworden dat als oorzaken van de wateroverlast konden worden genoemd:
- de abnormale regenval;
- de vernatting van de duinen;
- het verminderde grondwatergebruik voor de drinkwaterwinning (van 6 naar 2 miljoen kubieke meter).
- Blokkering van de natuurlijke waterlopen uit het duingebied.
Jaarboek 46, pagina 5
Ingezonden brief van een toehoorder
De overvolle samenkomst in zaal Borst op 21 februari, waar informatie werd gegeven over de wateroverlast, nam ongeveer anderhalf uur in beslag. Vijf sprekers van verschillende instanties gaven de aanwezigen een soort les in biologie zoals: Wat is H2O? Hoeveel water is er op aarde en waar dient het voor? Enzovoort, enzovoort.
“Een ware les voor de toegestroomde Castricumse burgers”, concludeerde een brievenschrijver. “Het wateroverlastprobleem werd van de ene spreker naar de volgende doorgeschoven. De eerlijkste van allen bleek de PWN-spreker, die al direct toegaf dat de waterwinning met een paar miljoen kubieke meter was verminderd voor het ‘benatten’ van het duingebied. Hij voegde hieraan toe dat het in de toekomst nog natter moest worden in de duinen.”
trekken van drinkwater aan het duin is het grondwaterpeil gestegen en zijn er
weer natte valleien ontstaan. Foto Ernst Mooij.
Deze druppel deed de emmer overlopen. De schrijver riep de Castricummers op gemeenschappelijk bij te dragen aan een oplossing door betalingen aan PWN te vertragen met het verzoek het waterpeil
te verlagen.
Genomen maatregelen
Sinds bij Nieuwegein vanuit de Rijn-Lek en bij Andijk uit het IJsselmeer water in de infiltratiekanalen in de duinen wordt ingelaten, is er een evenwicht ontstaan. Er wordt nog slechts op beperkte schaal grondwater uit de duinen opgepompt om installaties in werking te houden die bij calamiteiten drinkwater moeten kunnen leveren. Nu er nauwelijks nog duinwater voor de drinkwaterwinning aan de duinen wordt onttrokken, groeit de zoetwatervoorraad en zijn er weer natte duinvalleien.
Om vanuit het duingebied wateroverlast in de dorpen Castricum en Bakkum te voorkómen is in de afgelopen jaren de waterhuishouding aangepast. Het Koningskanaal langs de Zeeweg en de Diepesloot in het duingebied bij Bakkum werden opgeschoond en van dammen voorzien, om het water zoveel en zolang mogelijk in de duinen vast te houden.
Jaarboek 46, pagina 6
Als er in het Koningskanaal sprake is van een wateroverschot, wordt dit afgevoerd naar het natuurgebied ‘De Hoogeweide’. Het wateroverschot in de Diepesloot wordt van het polderwater gescheiden en afgevoerd naar het natuurgebied ‘Zeerijdtsdijkje’.
Met het gerealiseerde gedeelte van het natuurinrichtingsplan in de Zanderij is een stuk ‘duinkwellandschap’ gecreëerd. Ook hier wordt het water zo lang mogelijk vastgehouden.
Natte zone
De binnenduinrand is van oorsprong een natte zone. Dat komt doordat hier het grondwater als kwelwater uit de grond komt. Om natte voeten te voorkómen werd het overtollige water in de binnenduinrand van oudsher door middel van duinrellen naar de polders afgevoerd.
Duinrellen zijn gegraven: ondiepe watergangen met een zandige bodem. Omdat de duinen in het verleden door de drinkwaterwinning verdroogden, raakten de duinrellen in verval. Nu de duinen weer natter zijn, hebben deze weer de functie om opwellend duinwater gecontroleerd naar de polder af te laten stromen.
Zo is de duinrel aan de voet van de Papenberg hersteld. Het teveel aan water wordt om het sportcomplex van Vitesse ’22 geleid en komt uiteindelijk in de Castricummerpolder terecht. Met al deze maat- regelen is het probleem van het drangwater uit het duingebied opgelost.
Piekbelasting
Door klimaatverandering, met afwisselende perioden van hevige regenval en extreme droogte, zijn weer andere maatregelen nodig. Gemeenten moeten ervoor zorgen dat rioolsystemen de piekbelasting aankunnen.
In Noord-Holland, boven het Noordzeekanaal, is het de taak van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier om het land tegen het buitenwater, wateroverlast en watertekort te beschermen. Daarnaast zorgt het voor schoon en gezond oppervlaktewater en voor veilige (vaar)wegen.
Ernst Mooij
Bronnen:
- Artikel uit de Regiokrant van 28 februari 1995
- Informatiebundel ‘Gekende Landschappen’
