Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder toestemming van de Stichting Werkgroep Oud-Castricum.
Jaarboek 9, pagina 12
De Sectie C van Castricum
Inleiding
In de voorgaande artikelen is vooral het ontstaan van het zuid-oostelijke poldergebied van Castricum besproken. De eerste menselijke ingrepen in dit landschap was de aanleg van dijken en de bouw van eenvoudige boerenhoeven. Het polderlandschap werd middels kavelsloten opgedeeld in verschillende percelen, die in de loop der eeuwen elk een naam hebben gekregen. Deze ‘veldnamen’ werden gebruikt in de dagelijkse omgang, maar werden ook bij de verkoop van percelen door Schout en Schepenen in de oude akten vermeld, inclusief de namen van de eigenaren van de belendende percelen om de plaats van het verkochte land nader aan te duiden.
Enige perceelsregistratie bestond nog niet; pas na de oprichting van het Kadaster werd nauwkeurig bijgehouden de grootte, de ligging, de aard en de eigenaar van elk perceel. In 1830 waren voor geheel Castricum voor de eerste keer deze gegevens beschikbaar en opgenomen in de zogeheten oorspronkelijk aanwijzende tafel van het Kadaster.
Castricum was voor het Kadaster opgedeeld in vier secties met de namen: Bakkum (sectie A), Castricum (sectie B), Heemstede en Cronenburg (sectie C) en de Brabantsche Landbouw (sectie D). Op de afbeelding bij het voorwoord is deze sectie-indeling nader aangegeven.
Het hoofdthema van dit jaarboekje is gewijd aan het gebied dat is gelegen in sectie C en door het kadaster ,,Heemstede en Cronenburg” werd genoemd. In dit artikel wordt nader ingegaan op de oorspronkelijke veldnamen, de inrichting van dit gebied in 1830 en de veranderingen tot heden.
De situatie in 1830
Sectie C wordt omsloten ten noorden door de Alkmaarsestraatweg (tracé van voor 1970) tot Limmen, ten oosten en zuiden door de gemeentegrenzen van Limmen, Uitgeest en Heemskerk en ten westen door de Cieweg en de Heemstederweg.
in 1830 is sectie C in zijn geheel ruim 488 hectare groot en telt 264 perceelsnummers. Het aantal huizen in deze sectie is zeer gering; er staan drie huizen en een schuur op de hoek van de Cieweg en langs de Dorpsstraat; hier wonen achtereenvolgens de schilder, tevens ontvanger van de belastingen Wouter de Bie, de schulpenvisser Jacob Jansz. Kuijs met echtgenote (bij hen woonde de nog ongehuwde heelmeester/chirurgijn Bernardus Res uit Zaandam) en de dagloner (arbeider) Cornelis Duinmeijer met gezin.
Verder vinden we in sectie C het molenhuisje op de hoek van de Bogaardsdijk en de Alkmaarsestraatweg, waarin Willem IJpelaan met zijn gezin woont, de boerderij van Albert Asjes (de grootvader van de ons bekende Albert Asjes), de boerderij Kronenburg met het gezin van Pieter Muijs en nog 2 boerderijen op Heemstede met het gezin van Pieter Schipper (nu De Groene Klaver) en van Albert Lans (boerderij Heemstede aan de Korendijk). Tenslotte staat er nog een gebouwtje bij de eendenkooi, zodat het totaal aantal „gebouwen” in sectie C tien bedraagt.
Als we het grondgebied van deze sectie bekijken dan is verreweg het overgrote deel (95 procent) in gebruik als weiland (466 hectare); het resterende grondgebied van 22 hectare is in gebruik als volgt: water (vijvers en poldersloten) 6,9 hectare, bouwland 6,8 hectare, wegen 3,2 hectare, dijken 2,9 hectare, eendenkooi 0,9 hectare, de huizen en boerderijen met erven 0,9 hectare en tuin, boomgaard en bos 0,7 hectare.
Het bezit van de gronden in sectie C is voor ca. 25 procent in eigendom van personen en instellingen van buiten Castricum; driekwart deel is dus van de Castricummers. De tien eigenaren met het grootste grondbezit in sectie C zijn: de Rooms Katholieke Kerk (33,6 hectare), Jan Fransz Brakenhoff (30,6 hectare), Fulps Ranke (28,8 hectare), Pieter Muijs (27,0 hectare), Jacob Kuijs (18,3 hectare), Albert Asjes (17,0 hectare), Joachim Nuhout van der Veen (16,3 hectare), Pieter Schipper (15,9 hectare), Hendrik Beugeling (15,3 hectare) en Klaas Glorie (14,5 hectare).
De veldnamen
Zoals reeds in de inleiding is genoemd was voor de invoering van het kadaster in 1830 de veldnaam en de belendingen de enige mogelijkheid om een perceel aan te duiden. Na 1830 moet in officiële documenten, hypotheekregisters en testamenten het kadastrale nummer en de kadastrale sectie worden gebruikt en verdwijnen geleidelijk de veldnamen in officiële stukken, in het mondelinge verkeer echter wordt tot op de dag van heden nog een aantal veldnamen gebruikt.
Om de veldnamen van de percelen in sectie C te achterhalen is de oudste akte van eigendomsoverdracht in de archieven opgespoord, die van elk perceel na 1830 heeft plaats gevonden. Vervolgens is nagegaan op welke datum (veelal voor 1830) en voor welke notaris of voor Schout of Schepenen de verkoper eerder in het bezit was gekomen en tenslotte zijn de veldnamen uit de betreffende akten genoteerd. Op deze wijze zijn van de meeste percelen de veldnamen bekend geworden, zoals ze in de vorige eeuw werden gebruikt, (zie pagina 15).
Op de afgebeelde detailkaart zijn de kadastrale perceelsnummers aangegeven. Afgezien van de bouw van de rooms-katholieke kerk, de nabij gelegen scholen en enkele huizen aan de Dorpsstraat, de aanleg van de spoorlijn en van de provincialeweg Limmen-Uitgeest, geeft deze kaart uit 1964 nagenoeg de situatie weer uit 1830 (zie afbeelding 2 op pagina 14).
De veranderingen tot heden
In het voorgaande is de situatie geschetst rond 1830. Volgen we de veranderingen van het grondgebied van sectie C dan zijn de grote veranderingen pas van de laatste 20 jaar. Vanaf 1830 tot 1858 worden enkele huisjes bijgebouwd aan de Dorpsstraat. De bouw van de nieuwe rooms-katholieke kerk in 1858 aan de Dorpsstraat dan nog te midden van de weilanden, gaf aan het dorpscentrum van toen een flinke uitbreiding in oostelijke richting.
Met de bouw van de kerk werd ook een begraafplaats tot aan de Cieweg aangelegd. Voor die tijd gingen de Castricumse katholieken – en dat was bijna de gehele dorpsgemeenschap – naar de schuilkerk op de Breedeweg ter kerke.
De eerstvolgende ingreep op het landschap was de aanleg van de spoorlijn rond het jaar 1866; een aantal weilanden op Heemstede en ten oosten daarvan nabij de gemeentegrens met Heemskerk wordt door de spoorlijn doorsneden. Dan duurt het pas tot 1911 dat er opnieuw enige bouw van betekenis valt te vermelden; in dat jaar wordt de kleine oude rooms-katholieke kerk door de huidige veel grotere vervangen. Naast de kerk worden de pastorie, het zusterhuis en de daarachter gelegen kleuterschool gebouwd, in 1919 volgt de bouw van de Augustinusschool. In de
Jaarboek 9, pagina 13
loop der jaren is de open ruimte aan de Dorpsstraat tussen de rooms-katholieke kerk en de huisjes richting Cieweg volgebouwd.
Omstreeks 1932 wordt de provincialeweg Limmen-Uitgeest aangelegd. Het tracé volgt voor een deel de grens met de gemeente Limmen. Op deze grensscheiding lag oorspronkelijk de Brakersweg. De provincialeweg doorsnijdt een groot aantal weilanden in de Castricummer polder.
In 1955 wordt achter de rooms-katholieke kerk de Augustinusschool gebouwd, dan volgt in 1964 het bejaardencomplex “de Boogaert“. Was tot dan sprake van bebouwing op relatief kleine schaal, in 1966 beginnen de grote bouwactiviteiten met het bouwplan Molendijk Zuid (het gebied tussen Cieweg en Walingstuin), gevolgd in 1970 door het bouwplan Molendijk Noord (tussen Nansenlaan en Henri Dunantsingel) en in 1975 door het bouwplan Noord End (het nog resterende gebied ten oosten van de huidige Soomerwegh).
Helaas is het hiermee nog niet afgelopen. De grote oostelijke uitbreiding staat voor de deur. De uitvoering van de ruilverkavelingsplannen van de resterende polder zal het vele eeuwen oude polderlandschap onherkenbaar veranderen. Moge er voldoende stemmen opgaan om tenminste de cultuur-historisch belangrijke elementen voor het nageslacht te bewaren.
S.P.A. Zuurbier.
Jaarboek 9, pagina 14
Jaarboek 9, pagina 15
nummer – veldnaam
6 de Ciewegsven
8 Jan Evertsven
9 het Klaverland
10 de Kromme akkers,
11 ook wel Nieswerf met
12 Jan Jonge Jans Camp
13 de Paardevenne
14 de Bogersven of de Gieren
15 de Madendijk
16 de Zuurven en Polkamp
17 de Zeilven
18 de Hel
19 de Hellen ook wel Molenweidje
20 de Cieweg
21 de Rietkamp
22 de Lammert
23 de Voorweid
26 de Boterdijk
28 de Teelik
29 de Wolvenven
30 of
31 Wolvevenslaag
33 het Lutjeven
34 het Lutjeven en het Delfje
35 het Ooievaarsnest
36 het Kooistuk
37 het Middenstuk
38 het Paardenweidje
39 het Land voor Corten
40 de Weere
41 de drie Geers
43
47 de Kostersven
44 de Louwenven
46 het Almiskampje
48 Gerrit Jans Vennetje 52 Molenweid
53
54
56 het Braveld
55 Rinkelven en Braveld
57 Klein Braveld
58 het Breeveld
59
60 het Lange Stuk
61 het Klapweidje
62 de Aalmoeskamp
63 de Boschakkers ook wel het Kromme Stuk
64 de Kamp
65
69 Kist en Kamer
66 de Hoorns 149
67 de Achterhalen
70
71 de Braken
72 de Kamp
73 de achterste Kamp
74 de grootste Kamp
75 de voorste Kamp
77
78 de Bergven
79 de kleine Kamp
80 het Snippeltje ook wel het Bijltje
81 het Bijltje
82 het Laagje
83 de hoge Baartenven
84 de Lage en hoge Baartenven
85 de Buisenven
86 de lage Baartenven
87 de Baartenven 167
88 Spitsbergen
89 de Ossenweide
90 Grietje Gerbrandsven
91 het Oosterweidje
nummer – veldnaam
92 het Hakmes
93 de kamp van Cornelis Vennik, de Vennikkamp
94 de Bagijnenkamp
95 de Kamp van Noë
96 het Brakentje
97 klein IJzelweer
98 op den Brake
99 Uzelweere
100 de Hoorn
101 de Veenik
102 het Kampje bij de Veenik
103 de Vernagelde Ven
104 de Koogdijk
105 de Alidenkamp
106 Pieter Reijerskamp en het Kooltuintje
108 hel Aalmiskampje in de Koog
109 het Weidje in de Koog
111 de Kamp en de Galgenkamp
113 de Hoorn van Jan Jans
114
117 de Kitman
118 het Groote Hoog en het Middelweer
119 de Kitman en Droonen
120 de Halen
121 op den Halen
123
124 de Huin
125
126 de Slater
128 de Brakers- of Kerkenkampjes
129 de Bravelsmaat
130 de Tijtjesweid
131 de Ossenkamp
132 de Hoogeven
133 de Oude Ven
134 de Kostersvenne
136 het Kuurveld
137 de Groote Ven
138 de Bijl of Kleinvenne
139 het Lutje Langeveld
140 het Prikkelbusch
141 de Zuiderhalen
142 de oude Venne
143 de grote Bijstermaker, Denkhalen of Oosterhem
144 het Groote Gors
145
146 de Oosterhem
147 de Oostven
149
150 de Oude Ven
151
152 de Kabelsven
155 de Kuipers Uithoorn of het Kooistuk
157 )
158 ) de halve Abts Uithoorn, het halve Elstbos en de Lagerven
159 de Uithoorn
161 de Eendenkooi
162
163 de Uithoorn en de Kuipers Uithoorn
164 de halve Abts Uithoorn of de duizend Roeden
165 de Buiseven, Doeveven en Arisven
166 de Faalst
167
171 de Hesselkamp
168 de Speelmanskamp
169 de Arisven en Doeveven
170 de Middel
nummer – veldnaam
172 het Spekoord
174
175 het Dijs
176 de Denkhalen en Oosterhem, of de kleine Bijstermaker
177 de Lagenhem
178 Tames en Wijfjesbusch
181 de Holkamp
182
t/m
185 het Langeveld
186 de Groote Ven
187 de Pollemaat of de Tweemaat
188 het IJzeren Meetje of de IJzemaat
189 de kleine IJssemaat
190 de Rand (de Rankt)
192 de Borie (de Borrel)
193 de Kampjes aan het Koogdijkje
194 het Kinderland aan het Koogdijkje
195 het half Bommersweidje
196 Op Heemstee bij de Kousenlap of het buitendijks Akkertje
199 de Buitendijksakker
200)
202) de vijf Morgen of half Breukeven
201 Breukeven en Bommers Rietbusch of Kouselap
203 de Holkamp
204 de Hooiweid
205
206
207 de Boonenven
208
209
212 IJssemaat (IJzermaat)
210 het Unjerbusch
211 Dijksmeer en het Rietbusch aan de Zevenbergertocht
213 de Grote IJssemaat van Ramps
214
t/m
217 het Roobusch
nummer – veldnaam
218 de buitendijks Weid
219
220 het Leegje
221 de Oude Venslaag
222 het Fokkenhofje
223 de Zuiderteelik
224 de Voorweid
226 Cronenburg
228
229
230 de Achterweid bij de Vischkom
231
232 de Achterweid bij de Kapberg
233 het Kroftje
234 de Voorweid
235 de Loet
236 het Schapenwerfje
237 de lange Akkers
238 de Werven en de lange Akkers
241 de Goudtuinen
242 de Dijk op Heemstee
243
244 de Grote Weid
245 de Delweid of Schippersweid
246 het Binnen en het Nieuwland, het Kinderland of de Krocht
250
251
253 op Heemstee
252 Theunis Hofstee
254 twee Akkers op Heemstede
255 het Zeugenbosch
256 bij de Vlierboompjes
257 de Hofstee van Jan Beets en Guurt Wouters
258 de Geeren
259 de lange Akkers op Heemstee
261 Heemstede
262 Jacob Sijmansweid
263 de Weid op Heemstee
264 de Hofstee van Klaas Plattehuis
