Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder toestemming van de Stichting Werkgroep Oud-Castricum.
Jaarboek 14, pagina 24
Wie was … Sijf Portegies
Er zijn heel wat huiskamers in Castricum waar een tekening of een schilderstukje hangt van een vroegere woning of boerderij. Het zijn unieke werkjes die een bijzondere plaats innemen, omdat het vaak de enige afbeeldingen zijn van een geliefd voorouderlijk bezit. Het is de verdienste van een sympathieke Castricumse huisschilder, dat er zoveel is vastgelegd uit een periode dat fotograferen nog niet zo ingeburgerd was als tegenwoordig het geval is.
Sijf Portegies zei wel eens gekscherend dat z’n werk pas na zijn dood echt gewaardeerd zou worden. Dat die woorden nog eens bewaarheid zouden worden, heeft hij nooit durven vermoeden. Zeker is wel dat het schilderen voor hem, naast zijn vele andere maatschappelijke activiteiten, een heel belangrijke hobby was en dat zijn beroep daarbij vergeleken voor hem niet meer was dan een broodwinning.
Sijfert Theodorus Portegies werd geboren op 22 april 1881. Hij was het derde kind en oudste zoon van de in totaal tien kinderen van Pieter Portegies en Maartje van der Velden. Pieter Portegies was in 1842 in Wognum geborens (afb. 1). Hij vestigde zich als huis- en rijtuigschilder in 1877 in Castricum. Op 7 februari 1878 trouwde hij met Maartje van der Velden dochter van bakker Dirk van der Velden.
Pieter Portegies had zijn woonhuis en werkplaats in de Burgemeester Mooystraat waar nu de drogisterij Portegies gevestigd is (afb. 2).
Sijf volgde de lagere school in de Dorpsstraat, waarvan meester Bussen het hoofd was. Het leren ging hem makkelijk af en hij had er veel plezier in. Toen hij zes klassen had doorlopen moest hij bij zijn vader in de zaak. Het kostte hem moeite om zich daarin te schikken. Graag had hij willen doorleren. Zijn liefste wens was onderwijzer te worden, maar die kans kreeg hij niet. Werken voor de kost was de boodschap, ook al, omdat hij nu eenmaal de oudste zoon was en zijn vader in het bedrijf diende op te volgen. Hij was nog te jong om op de avondopleiding voor schilders te worden toegelaten. In de eerste twee winters na zijn schooljaren, wanneer in het schildersbedrijf meestal niet veel meer te doen is, mocht hij terug naar de school van meester Bussen om toch nog wat extra’s op te steken.
In 1896 begon hij met een avondcursus voor huisschilders in Alkmaar en daarmee was zijn schoolopleiding voltooid.
Sijf bleef lang vrijgezel. Hij was al een eind in de dertig toen hem op de schoorsteenmantel bij Piet Liefting in de Dorpsstraat een foto opviel van een meisje. Piet en zijn vrouw Bet waren zo vriendelijk deze dochter van kennissen uit Haarlem eens een weekendje uit te nodigen. Zo kwam het contact tot stand tussen Sijf en zijn toekomstige echtgenote. Op 5 juli 1917 trouwde hij in Haarlem met de toen 27-jarige Cornelia Maria Rustman. Zij kochten een woning die bijna naast het bedrijf stond, op de plaats waar tegenwoordig de Henri Schuytstraat op de Burgemeester Mooystraat uitmondt.
De ouders van Cornelia Rustman hadden een café in Haarlem en ze was dus veel drukte gewend. Ze vond het dan ook best prettig om iets om handen te hebben. Het jonge echtpaar besloot daarom het woonhuis gedeeltelijk tot winkel te verbouwen en met de verkoop van galanterieën te starten.
Jaarboek 14, pagina 25
Op de winkelpui stond met keurige letters geschilderd “Handel in klompen, porselein, glas en aardewerk” (afb.3).
Cornelia stond in de winkel en Sijf werkte samen met zijn broers Piet en Cor in het schildersbedrijf, dat zij langzamerhand van hun vader overnamen. In 1922 overleed op 79-jarige leeftijd vader Pieter Portegies.
De samenwerking tussen de broers verliep bepaald niet vlekkeloos. Piet maakte zich los van het familiebedrijf en begon in een deel van de grote schildersloods een drogisterij. Hij legde daarmee de grondslag voor wat nu zelfs een drogisterijketen genoemd kan worden.
De winkel in galanterieën leverde niet het resultaat op dat ervan verwacht werd. Cornelia had moeite met het Castricumse taaltje. Als een klant haar bijvoorbeeld vroeg om een stikkebordje durfde ze niet te vragen wat daarmee bedoeld werd. Ze holde dan achterom naar haar schoonmoeder die voor de vertaling zorgde. Niet-Castricummers noemen een stikkebordje een ontbijtbordje.
Bovendien waren de inkoopprijzen, als gevolg van de 1e wereldoorlog vrij hoog, zodat de winkel niet rendabel was. Dit en de problemen tussen de broers waren voor Sijf en zijn echtgenote de aanleiding om de winkel aan de kant te doen en een eigen schildersbedrijf op te richten. Het pand in de Burgemeester Mooystraat werd verkocht aan Piet Vader, die er een winkel in kruidenierswaren begon. Sijf kocht de woning Dorpsstraat 20 en startte daar in juni 1923 als zelfstandige. In een houten schuur achter de woning werd de schilderswerkplaats ingericht (afb.4).
In augustus 1920 was inmiddels hun eerste kind geboren, dochter Maria Christina en in 1921 was daar, ook nog in de Burgemeester Mooystraat, zoon Cees bijgekomen. Daarop volgden in de Dorpsstraat nog één dochter en vier zoons. Sijf was een zachtaardige en goedmoedige vader. Zijn vrouw had in het huisgezin heel duidelijk de touwtjes in handen en gaf de kinderen een strenge opvoeding.
De werkweek liep van maandag tot en met zaterdag. De zaterdagmiddag werd besteed aan het opruimen van de werkplaats, waarbij een van de kinderen meestal assisteerde. Voor Sijf was het ook de middag waarop hij zich aan een van zijn bestuursfuncties kon wijden. De zondagochtend was voor de kerkgang. Op zondagmiddagen trok Sijf er vaak op uit om te tekenen of te schilderen. Hij fietste dan met een schilderskist, een ezel en een krukje naar omliggende plaatsen, zoals Akersloot, Uitgeest of Wijk aan Zee. Zijn kinderen vonden het prachtig om met hem mee te gaan. Zoals Co Portegies het uitdrukte: “Zo kwam je nog eens ergens”. Sijf Portegies, bepakt en bezakt met schildersbenodigdheden en ook nog een kind voorop de fiets, een achterop en een kind op een eigen fiets ernaast, was dan ook een vertrouwd beeld in die dagen.
Hoogtepunten in het gezin waren verder de uitstapjes naar het strand. Voor die bijzondere gelegenheden kwam dan de grote taxi van Piet Eikel voor. Er ging een “tent” mee bestaande uit 4 stokken waar een laken aan werd gehangen. Op een afgesproken tijdstip stond Piet Eikel na afloop van de stranddag weer bovenaan de kluft om de familie op te halen. Op vakantie gaan was er verder niet bij. Alleen herinneren de kinderen zich nog dat vader en moeder soms wel eens een paar dagen logeerden bij kennissen in Sneek. Dat was nadat de bouwvakvakantie was ingevoerd. Ook dan vergat hij zijn schildersspullen niet mee te nemen.
Oorlogsjaren
De oorlogsjaren zijn niet ongemerkt aan het gezin Portegies voorbij gegaan. In februari 1943 werd het gezin gesommeerd Castricum te verlaten. Waarheen was de vraag. De familie in Haarlem bood uitkomst. Zij zorgden ervoor dat Sijf daar een huisje kon bemachtigen en hielpen hem aan werk.
Bij het huisje hoorde een klein schuurtje waar Sijf lang niet al zijn materiaal in kwijt kon. Bij een zwager in Haarlem-Noord werd de rest ondergebracht. Eind 1944 slaagde Sijf erin toestemming te krijgen om weer naar Castricum terug te keren. Zoals hij vertrokken was, zo keerde hij ook weer terug met al zijn spullen op een gehuurde wagen met een paard ervoor.
De oudste zoon Cees werd tewerkgesteld in Duitsland. Hij stierf in Russisische krijgsgevangenschap in februari of maart 1945. Pas na een jaar onzekerheid, kwam via Het Rode Kruis
Jaarboek 14, pagina 26
het bericht van zijn dood. Zijn lot heeft het gezin zeer aangegrepen. Sijf zag Cees als zijn opvolger in het bedrijf.
Schildersbedrijf
Onder de andere zoons bestond weinig belangstelling voor het schildersvak. Dat was misschien verklaarbaar vanwege het feit dat hij dit beroep ook zelf nauwelijks ambieerde. Dat nam niet weg dat het zijn eer te na was om slecht werk af te leveren. Een groot bedrijf heeft Sijf niet willen opbouwen. Meer dan één of twee knechten heeft hij nooit in dienst gehad.
Grote werken nam hij niet aan. Vrijwel tot het eind van zijn leven bleef Sijf werken (afb.5). Hij maakte in 1958 ongeveer een jaar voor zijn overlijden de invoering van de AOW nog mee. Dat een dergelijk voorrecht een blijvend karakter zou hebben kon hij absoluut niet geloven.
Toen hij op leeftijd was gekomen en zijn tempo natuurlijk wat lager kwam te liggen, sprak hij met zijn opdrachtgevers een vast bedrag af. Men moest er dan maar niet op letten hoe lang hij over een karwei deed.
Sijf was al ver in de zeventig toen hij van de woningbouwvereniging St. Joseph opdracht kreeg om de woningen in de verzetsheldenbuurt een opknapbeurt te geven.
Het feit dat hij ook bestuurslid was van de woningbouwvereniging heeft daar ongetwijfeld iets mee te maken gehad.
Hij zag het als een eer, dat hij jonkheer Gevers als klant had. Hij mocht het schilderwerk van diens huis in de duinen verzorgen. Eens werd hij daarbij geassisteerd door zoon Cees, die per ongeluk een pot verf omstootte.
De pot kwam door het open raam terecht op het bed van de jonker. Zeker is dat die het voorval lichter opnam dan Sijf zelf.
Een andere keer was jonkheer Gevers minder gemakkelijk. Vanaf zijn terrein merkte hij op, dat een knecht van Sijf, die zich onbespied waande, uitgebreid het interieur van de woning door de ramen bekeek. Daar stoorde de jonkheer zich zo aan dat hij Sijf te verstaan gaf dat deze knecht zich maar niet meer moest vertonen.
In de wintermaanden lag het werk van de huisschilders grotendeels stil. Er werd dan verf aangemaakt en ook stopverf, ladders werden onderhouden enzovoorts. Het onderhoud van kapwagens van de boeren was dan een gewilde opdracht.
Ook werd wel eens een lijkkist geschilderd, die om het snel drogen te bevorderen in de huiskamer voor de kachel werd gezet. In de werkplaats van Sijf was geen verwarming.
Hij is ook een aantal winters onder de pannen geweest met het schilderen van de binnenkant van de Pancratiuskerk. Bij deze grote klus werd hij geassisteerd door Gerrit Dekker, zoon van een schilder uit Limmen. Die herinnert zich nog dat er planken over de banken werden gelegd, die vervolgens aangesjord werden. Daarop werden dan de grote schuifladders geplaatst, waarmee de schilders angstwekkende hoogten konden bereiken.
Bij bruiloften, begrafenissen of andere kerkelijke plechtigheden werd het materiaal opgeruimd en trokken de schilders zich terug op het koor. Daar zagen ze de legendarische organist en koorleider Piet Kuys aan het werk. “Die kon ook erg mooi zingen”, vertelt Gerrit Dekker, “maar bij een hoge noot in het Avé Maria wilde zijn gebit nog wel eens losschieten, iets waar de man zelf ook veel schik om had.” Co Portegies weet nog dat als er met pastoor Goes was afgerekend, vader thuiskwam met een sigarendoos met rijksdaalders.
Door Sijf Portegies zijn in de kerk ook muurschilderingen aangebracht, die in de loop der tijd weer zijn verdwenen.
Verenigingsleven
Sijf Portegies had grote belangstelling voor heel veel zaken buiten zijn werk om. Hij was actief in verschillende organisaties. Om te beginnen was hij met Jac Metselaar uit Limmen en Johan Weda uit Castricum oprichter van een zelfstandige afdeling Castricum-Limmen-Uitgeest van de Nederlandse rooms-katholieke bond van schilderspatroons Sint-Lucas. In de oprichtingsvergadering op 11 december 1935 werd Portegies tot secretaris gekozen. Samen met Johan Weda en later met diens zoon Ab bezocht hij trouw de vergaderingen uitgeschreven door het hoofdbestuur in Utrecht.
Traditie was dat alle leden van de afdeling met echtgenotes op 18 oktober, de geboortedag van Sint Lucas, een uitstapje maakten. Het programma begon met een Heilige Mis.
Men kwam dan bijeen in de kapel van het zusterhuis naast de pastorie. Daarna werd een broodmaaltijd genoten. Gedurende vele jaren gebeurde dit in huize Portegies, omdat het dicht bij het station lag en mevrouw Portegies kon er haar ervaring uit het cafébedrijf van haar ouders in kwijt. Vervolgens vertrok het
Jaarboek 14, pagina 27
gezelschap per trein of bus naar een jaarlijks te bepalen bestemming. Vaak was dat een behang- of een verffabriek, die de groep na afloop van de excursie onthaalde op een uitgebreid diner (afb. 6). In de avonduren werd dan nog een theatervoorstelling in Amsterdam bezocht, waarbij de Snip & Snap revue hoog scoorde. Sijf was een groot voorstander van deze uitstapjes, die hij, behalve leuk en gezellig, van groot belang vond voor de saamhorigheid binnen de afdeling. De leden maakten afspraken over de aanneming van werk en zorgden er onder andere voor dat niet onder de prijs werd gewerkt. Men kon elkaar ter verantwoording roepen.
Ook op ander gebied zette Sijf Portegies zich in. In 1904 was in Castricum op initiatief van onder andere burgemeester Mooy de vereniging “Onderlinge Hulp” opgericht. Tegen betaling van een lage contributie verzekerden de leden zich van een uitkering van 0,60, later 1.25 gulden per dag, indien men ten gevolge van ziekte of een ongeval niet kon werken. Sijf was ruim 40 jaar penningmeester van deze organisatie. Ook het secretariaat nam hij er in 1949 nog bij. Zijn zoon J.P.C. (Co) Portegies werd zijn opvolger als penningmeester. Aan het eind van de vijftiger jaren heeft Co samen met de toenmalige voorzitter Dirk de Winter de liquidatie van de instelling geregeld.
Het zal eind 1908 zijn geweest toen burgemeester Mooy Sijf Portegies benaderde met de vraag of hij soms de verzekeringsportefeuille van “De Nederlanden van 1845” wilde overnemen. Deze bijbaan werd de burgemeester kennelijk wat teveel. Sijf had er wel oren naar en de officiële overname werd op 22 januari 1909 een feit. Meer dan 40 jaar is hij vervolgens de vertegenwoordiger van deze bekende verzekeringsmaatschappij geweest.
Verder is Sijf penningmeester van de VVV geweest. Zoon Co herinnert zich dat iedereen zo af en toe aan het werk werd gezet om lidmaatschapsbewijzen uit te schrijven.
Tenslotte was Sijf een actief lid van de patroonvereniging en zoals eerder al genoemd bestuurslid van de woningbouwvereniging St. Joseph.
Artistieke kwaliteiten
Waar Sijf Portegies de tijd vandaan haalde voor al zijn activiteiten blijft een raadsel, maar hij speelde ook nog viool. Hij had daarvoor les gehad van Klaas de Graaf grondlegger van de huidige elektronicazaak in de Torenstraat. Voor zijn gezin klonken de repetities van Sijf in zijn schaarse vrije uurtjes heel vertrouwd. Met Klaas, zijn eigen zoon Theo en nog een kennis werd soms een kwartet gevormd. Zij maakten ook deel uit van de Castricumse orkestvereniging die korte tijd heeft bestaan. Van zijn kinderen was Theo de enige die ook belangstelling had voor de viool. Vader Sijf bracht hem de eerste beginselen bij. Deze zoon is na zijn huwelijk in 1955 naar Australië geëmigreerd. Dochter Corrie en haar man besloten Theo in de haven van IJmuiden uit te zwaaien.
Daar troffen zij ook Sijf aan die het afscheid van zijn zoon bijzonder zwaar viel. In Australië speelt deze Theo nu 1e viool in een klein orkest. Daarnaast bouwt en repareert hij deze instrumenten.
Overigens hebben ook de andere kinderen wel een of meer van de talenten van hun vader meegekregen en er hun beroep of hobby van gemaakt (afb.7).
Jaarboek 14, pagina 28
Sijfert Theodorus Portegies overleed op 7 oktober 1959. Zijn vrouw was een half jaar daarvoor in een inrichting opgenomen, wat voor hem een enorme klap heeft betekend.
We mogen Sijf dankbaar zijn voor zijn bijdragen aan de gemeenschap van Castricum en voor zijn nalatenschap in de vorm van heel veel schilderstukjes en tekeningen van al lang verdwenen panden.
Sijf was een bijzonder veelzijdig mens, die altijd wel ergens mee bezig was. Het tekenen en schilderen bleef echter het belangrijkste voor hem. Hij probeerde zijn hobby zo goed mogelijk uit te oefenen.
Van een bevriende kunstschilder uit Uitgeest, Joop Mul, kreeg hij les. Later maakte hij deel uit van een clubje rond de bekende plaatselijke kunstschilder Cor Heeck. Eerst oefende hij zich in het portretschilderen en later verlegde hij zijn aandacht naar het landschapschilderen.
Gebouwd in 1916 door veehouder Jan Beentjes. Later overgenomen door zijn zoon Kees in de jaren (negentien) vijftig. Halverwege de jaren (negentien) negentig is deze boerderij verkocht aan Harry Montanus. De boerderij aan de Kramersweg nabij het station is een voorbeeld van een onvolledige stolp met gemetselde gevels en een vrijstaande woning aan de wegzijde. Vroeger was het bedrijf via een damhek over de voor de woning liggende beek toegankelijk. In oktober 2014 is de boerderij gesloopt in verband met het aangrenzende woningbouwplan ‘Duynkant’. Olieverf op hout. Schilder Sijf Portgies. Foto van Jacques Schermer. Toegevoegd.
Kleine werkjes verkocht hij wel voor zo’n 25 en later 50 gulden per stuk. Erg trots was hij toen voor de oorlog een kunsthandel uit Haarlem twee grote werken van hem kocht. Ook werkte hij wel in opdracht. Beentjes van de boerderij Nooitgedacht vroeg hem eens zijn boerderij te schilderen. Sijf werd echter ziek en kon er niet op uit. Aan de hand van een foto wist hij het schilderij op zijn ziekbed toch nog af te maken.
De schrijver van dit artikel betuigt zijn dank in de eerste plaats aan de familie Portegies voor de medewerking aan interviews en beschikbaarstelling van foto’s, tekeningen enz. Voorts ook veel dank aan de heren G. Dekker, N.J. de Graaf en A.J. Weda.
Voordat De Groot de kalkovens bouwde, werden de schelpen per schuit afgevoerd naar kalkovens elders. Tekening van Sijf Portegies. Toegevoegd.
De werkgroep Oud-Castricum is de familie Portegies bijzonder dankbaar voor de schenking van een groot aantal van deze werken, die zorgvuldig voor het nageslacht bewaard zullen blijven.
N.A. Kaan
- Verschenen jaarboekartikelen over middenstanders:
- architect
- bakkers
- bioscoop
- bouwbedrijf
- café / hotel
- cafés en kasteleins in Bakkum
- drukkers
- expeditie
- gasfabriek
- groenteboeren
- groenteveiling
- kruideniers
- kledingmakerij en confectie
- melkboeren
- melkfabriek
- molenaar
- restaurant
- schelpenvissers
- schilder
- schildersbedrijf
- slagers
- smid
- smederij
- stoomwasserij
- strandvonder
- vrachtrijderij
- wereldwinkel
- Verschenen jaarboekartikelen over personen:
- Asjes, Albert
- Bakker, Kees – kunstschilder
- Bakker, Thijs
- Brandjes, Co
- Buuren, Armin van
- Deelen, Derk van
- Dekker, Dirk
- Gevers, Frits
- Ginhoven van, Huibert
- Godschalk gezin
- Hageman, Arie
- Heeck, Cor
- Heideman, Henk
- Heimans, Eli
- Hoberg, Jan
- Hofdijk, Willem Jacobsz.
- Hurk, Gesina van der
- Jacobi, Jan Willem
- Jacobs-Wentink, Gré
- Kortenoever, Eldert
- Kraakman, Jacob
- Kramer, Matthijs
- Krist, Meine
- Kuijs, Niek
- Leenaers, Henri
- Mooij, Cor
- Mooij, Geertje ten Wolde
- Nievelt, Anne van
- Peperkamp, Cor
- Portegies, Sijf
- Rommel, Albert
- Scheerman, Hein
- Schut, Dirk
- Schotvanger, Dirk
- Stuyt, Jan
- Toepoel, Leo
- Tulp, Lide
- Twisk, Engel
- Vasseur, Johannes Bernardus
- Veldt, Klaas
- Vlaanderen-Boot, Tiny van
- Weda schilders
- Weenen, Wub van
- Wit de, vrachtrijderij
- Zomerdijk, Herman
