Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder toestemming van de Stichting Werkgroep Oud-Castricum.
Jaarboek 37, pagina 59
Plaquette dokter Leenaers weer thuis!
In de parkstrook tussen de Mient en de spoorlijn, met zicht op het open landschap van de Zanderij, staat het Dokter Leenaershuis.
Vroeger was dit gebouw in gebruik bij de twee lokale kruisverenigingen, het Wit-Gele Kruis en het Witte Kruis (later is de naam gewijzigd in Groene Kruis). Hier was onder andere het zuigelingen- en kleuterconsultatiebureau gevestigd. In de hal van het wijkgebouw hing een plaquette met een portret van dokter Leenaers, een zeer geliefde huisarts tussen 1926 en 1943.
Nadat het gebouw in 1995 zijn functie verloor, werd de plaquette eigendom van de Werkgroep Oud-Castricum en ondergebracht in het nieuwe wijkgebouw en kantoor van de stichting Welzijn dat tussen de bibliotheek en ontmoetingscentrum Geesterhage is gebouwd.
Daar kwam de plaquette in beheer bij de Viva! Zorggroep. Deze zorginstelling heeft in november 2013 de gedenkplaat weer aan Oud-Castricum overgedragen. Nu heeft de Werkgroep deze in bruikleen gegeven aan Annemieke Slaats en Jan Niemeijer, die (in 2014) op nummer 82 een gedeelte van het Dokter Leenaershuis bewonen. Daarmee is de plaquette weer terug op zijn oorspronkelijke locatie.
De Plaquette
In 1956 maken de twee plaatselijke kruisverenigingen afspraken over de realisering van een wijkgebouw dat beide organisaties zouden gaan gebruiken. Het Wit-Gele Kruis treedt op als opdrachtgever en eigenaar en voor de exploitatie wordt een beheerstichting opgericht. Hoewel het wijkgebouw er niet zonder slag of stoot is gekomen, zijn de partijen het er vanaf het begin over eens dat de naam ‘Dokter Leenaershuis’ moet worden. De eerste steen wordt op 24 maart 1959 door burgemeester Smeets gelegd.
Op 14 oktober 1959 opent mevrouw Leenaers-de Jongh het nieuwe wijkgebouw door de onthulling van de plaquette met de beeltenis van haar overleden echtgenoot. Heel wat oudere Castricummers zullen zich het interieur en de plaquette van dokter Leenaers in de hal bij de hoofdingang nog herinneren. Op de plaquette staan wel de initialen F B, maar de kunstenaar is in de vergetelheid geraakt.
Per 1 januari 1978 fuseren de verenigingen en vormen zij de Kruisvereniging Castricum, waarna de beheerstichting wordt opgeheven. In 1995 is de gedenkplaat door de Kruisvereniging aan de Stichting Werkgroep Oud-Castricum geschonken.
Deze zorgorganisatie is op 17 juni 1997 opgeheven nadat in de voorgaande jaren de activiteiten geleidelijk door Stichting Thuiszorg IJmond zijn overgenomen. Na de verhuizing in 1995 van de Thuiszorg IJmond naar het centrum voor maatschappelijke dienstverlening bij Geesterhage krijgt ook de plaquette daar een nieuwe plek. Later is deze stichting opgegaan in Viva! Zorggroep en heeft de nieuwe zorgorganisatie zich over de plaquette ontfermd.
Dokter Leenaers
Ook al heeft het kruisgebouw zijn oorspronkelijke functie verloren, het draagt nog steeds de naam van dokter Leenaers. Leenaers was een geliefd en moedig huisarts te Castricum. Tijdens de oorlog toonde hij niet alleen openlijk zijn anti-Duitse houding, maar was hij ook betrokken bij het, gedeeltelijk ondergrondse, artsenverzet. Het artsenverzet keerde zich vooral tegen het verplichte lidmaatschap van artsen van de Nationaal Socialistisch georiënteerde Nederlandse Artsenkamer. De ‘illegale’ activiteiten van Leenaers en ook zijn openlijke conflicten met de Castricumse NSB-burgemeester Masdorp, leidden in februari 1943 tot zijn ontslag als gemeentearts.
Jaarboek 37, pagina 60
Het gezin moest onmiddellijk het huis aan de Mient verlaten. Zijn vrouw en vijf van zijn kinderen vertrokken naar Son in Noord-Brabant, waar zijn zwager een huisartsenpraktijk had en waar een bescheiden huisje beschikbaar was. Leenaers en zijn oudste zoon Gerard vonden elders in Castricum onderdak, maar na korte tijd vertrok hij met Geard naar Heiloo en probeerde van daaruit zijn praktijk voort te zetten.
In maart 1943 werd Leenaers gearresteerd en in de Weteringschansgevangenis te Amsterdam vastgezet. In mei 1943 kwam hij terecht in het concentratiekamp Vught, waar hij als arts te werk werd gesteld. In september 1943 werd hij vrijgelaten en voegde zich bij zijn gezin in Son.
Het huis aan de Mient was inmiddels gesloopt. Leenaers werkte nog enige tijd in Brabant, maar zijn gezondheid ging vrij plotseling achteruit. In juli 1944 overleed hij op 42-jarige leeftijd in een Tilburgs ziekenhuis. Onder grote belangstelling werd hij in Castricum begraven.
Niek Kaan heeft in het 13e Jaarboekje (1990) in het artikel ‘Wie was … dokter Leenaers’ uitgebreid over hem geschreven.
Het tot stand komen van het Dokter Leenaershuis is door Frans Baars beschreven in het 17e Jaarboekje (1994) in het artikel ‘De Castricumse Kruisverenigingen’.
Architectuur voormalig wijkgebouw
Het voormalige wijkgebouw Mient 80-82 is gebouwd in de stijl van de Delftse School en dateert uit 1959. De Delftse School is een traditionalistische architectuurbeweging die in de eerste helft van de twintigste eeuw ontstond, geïnspireerd en aangevoerd door Marinus Jan Granpré Molière, architect en docent aan de Technische Hogeschool van Delft.
Binnen de stroming werd veel inspiratie gehaald uit de traditionele plattelandsbouw. Ook was het een reactie op de Amsterdamse School die volgens de traditionalisten te decoratief was ingesteld. Volgens de architecten van de Delftse School lag schoonheid juist in eenvoud en was een goede harmonie tussen massa, ruimte en lichtval belangrijk. De functie van een gebouw moest tot uitdrukking komen in de vorm.
De architectuur van de Delftse School heeft de wederopbouw tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in sterke mate beheerst en is ook te herkennen in het voormalige wijkgebouw. Het ontwerp is van architectenbureau J. Luinge en M. Bart. De Castricumse firma Res deed het laagste bod tijdens de aanbesteding op 16 december 1958 en mocht het pand inclusief twee bovenwoningen voor 83.250 gulden bouwen. Het bestaat uit twee bouwlagen onder een zadeldak parallel aan de straat en heeft veel en grote stalen ramen, met betonnen omlijstingen. Aan de voorgevel bevindt zich het opschrift ‘Dr. Leenaershuis’ en naast de voordeur is de stichtingssteen ingemetseld.
Als voormalig wijkgebouw voor de gezondheidszorg heeft het bouwwerk niet alleen historische waarde, maar het heeft als fraai en gaaf bewaard gebleven voorbeeld van de Delftse School ook architectonische waarde. Het is daarom terecht een gemeentelijk monument. Bovendien is het complex markant gelegen aan de rand van de Zanderij, in de plaats van de reeks woonhuizen die in de oorlog zijn gesloopt; waaronder dat van dokter Leenaers.
Functieverandering
Nadat de regionale Stichting Thuiszorg IJmond in 1995 is verhuisd naar een nieuw onderkomen bij Geesterhage wordt het pand aan de Mient te koop gezet. Later blijkt dat de grondprijs daarin niet is begrepen. Het pand is gebouwd op gemeentegrond waarvan de erfpacht in 2008 zou aflopen. De gemeente wil de grond wel verkopen, maar de potentiële kopers zien zich daardoor wel geconfronteerd met een veel hogere koopprijs.
Om die reden is toen besloten het pand te splitsen in Mient 80 en 82. Daarmee zijn het pand en de ondergrond het eigendom geworden van twee eigenaren. Met respect voor de oorspronkelijke architectuur is het pand in 1995 verbouwd tot een dubbel woonhuis. Aan de binnenzijde zijn voorzetramen aangebracht, zodat de oorspronkelijke stalen ramen in tact zijn gebleven.
Jaarboek 37, pagina 61
Nieuwe muuropeningen in de achtergevel onderscheiden zich op subtiele wijze van de oorspronkelijke ramen. Naast het pand staat haaks erop een gemetseld bijgebouw, eveneens voorzien van een met pannen gedekt zadeldak. Hierin bevond zich de opslag- en de uitleenruimte van verpleegartikelen en hulpmiddelen.
Nu (in 2014) is het architectenbureau van Annemieke Slaats erin gevestigd. Zij is eigenaresse van het gedeelte van het Dokter Leenaershuis met nummer 82, waar zij samen met Jan Niemeijer woont.
Jan heeft vanaf jonge leeftijd al belangstelling voor de historie van zijn woonomgeving: “Zo ben ik ook geïnteresseerd geraakt in de geschiedenis van de Mient, haar bewoners en dus ook van dokter Leenaers. Als bestuurslid van de Stichting Welzijn Castricum heb ik de plaquette een aantal jaren in het gebouw zien hangen. Ik had er geen vrede mee de beeltenis van de man, die zoveel voor Castricum heeft betekend, daar zo verloren en verstopt te zien. Dat gevoel werd versterkt toen het mij steeds meer opviel hoe weinig mensen van het bestaan van die plaquette wisten. Anderen viel het niet meer op dat de plaquette er hing en (ze) wisten niet wie dokter Leenaers was.”
Denkend aan de (ver)nieuwbouwplannen van Geesterhage doemde bij Jan het schrikbeeld op van een verhuizing, het in opslag brengen en vervolgens het definitief in de vergetelheid raken van de plaquette.
Tijd voor actie dacht Jan: “Na overleg met mijn vrouw Annemieke nam ik het initiatief om de plaquette weer een plaats in het Dokter Leenaershuis te geven. Na onderzoek wie nu eigenlijk eigenaar was van de plaquette kwam ik uit bij de Viva! Zorggroep en de Stichting Werkgroep Oud-Castricum. Gelukkig wilde beide partijen aan de uitvoering van mijn plan meewerken.”
Aanvankelijk dacht de Viva! Zorggroep de plaquette aan Oud-Castricum te kunnen schenken, maar deze (de Werkgroep) bleek al eigenaar van de gedenkplaat te zijn. Daarom is gekozen voor beëindiging van een bruikleen.
Luciën van Ruth, bestuurder van de Viva! Zorggroep: “Wij staan achter het plan om de gedenkplaat te laten terugkeren naar het gebouw dat ook de naam van dokter Leenaers draagt en in de buurt staat waar het in de oorlog afgebroken woonhuis van deze gewaardeerde huisarts heeft gestaan.”
In aanwezigheid van een aantal genodigden, waaronder vier kinderen van dokter Leenaers en verdere familieleden, vond op vrijdag 22 november 2013 een bijzondere gebeurtenis plaats. Jan Niemeijer vertelde over zijn intentie en de procedure die gevolgd moest worden om de plaquette weer naar het Dokter Leenaershuis terug te halen:
“Ik word ‘s ochtends wakker in het Dokter Leenaershuis, ga door de Dokter Leenaersstraat naar mijn werk en keer ‘s avonds weer terug in het Dokter Leenaershuis; dit gebied ademt nog altijd dokter Leenaers uit.”
Daarna voerde Luciën van Ruth het woord en vertelde dat de Viva! Zorggroep er graag aan heeft meegewerkt om de gedenkplaat weer te laten terugkeren naar het gebouw waar deze thuishoort. Daarna tekende hij voor beëindiging van de bruikleen. Gerard Veldt, plaatsvervangend voorzitter van de Werkgroep Oud-Castricum, Annemieke Slaats en Jan Niemeijer ondertekenden daarna een nieuwe bruikleenovereenkomst.
Vervolgens onthulde de oudste zoon Gerard Leenaers de gedenkplaat van zijn vader en lieten familieleden zich ernaast fotograferen. Tot besluit van het officiële gedeelte sprak Walter Leenaers zijn waardering uit voor het initiatief.
De gedenkplaat hangt niet meer in een publieke ruimte en ook niet op de oorspronkelijke plek in de voormalige centrale hal, maar in de hal tegenover de huidige ingang van Mient 82. Na achttien jaar is de plaquette weer thuis!
Ernst Mooij
Bronnen:
• Architectenweb;
• Baars, F., De Castricumse Kruisverenigingen, 17e Jaarboekje Oud-Castricum (1994);
• Kaan, N. A., Wie was … dokter Leenaers, 13e Jaarboekje Oud-Castricum (1990);
• Regionaal Archief Alkmaar;
• Register beschermde gemeentelijke monumenten gemeente Castricum;
• Stuifbergen, J.J., en anderen, De Mient: van zandpad tot straatweg, 18e Jaarboekje Oud-Castricum (1995).
Met dank aan: Ada van Toorenenburg van de Viva! Zorggroep, Annemieke Slaats, Jan Niemeijer en Cor Hoogeboom, voormalig bestuurslid van de Kruisvereniging.
- Verschenen jaarboekartikelen over personen:
- Asjes, Albert
- Bakker, Kees – kunstschilder
- Bakker, Thijs
- Brandjes, Co
- Buuren, Armin van
- Deelen, Derk van
- Dekker, Dirk
- Gevers, Frits
- Ginhoven van, Huibert
- Godschalk gezin
- Hageman, Arie
- Heeck, Cor
- Heideman, Henk
- Heimans, Eli
- Hoberg, Jan
- Hofdijk, Willem Jacobsz.
- Hurk, Gesina van der
- Jacobi, Jan Willem
- Jacobs-Wentink, Gré
- Kortenoever, Eldert
- Kraakman, Jacob
- Kramer, Matthijs
- Krist, Meine
- Kuijs, Niek
- Leenaers, Henri
- Mooij, Cor
- Mooij, Geertje ten Wolde
- Nievelt, Anne van
- Peperkamp, Cor
- Portegies, Sijf
- Rommel, Albert
- Scheerman, Hein
- Schut, Dirk
- Schotvanger, Dirk
- Stuyt, Jan
- Toepoel, Leo
- Tulp, Lide
- Twisk, Engel
- Vasseur, Johannes Bernardus
- Veldt, Klaas
- Vlaanderen-Boot, Tiny van
- Weda schilders
- Weenen, Wub van
- Wit de, vrachtrijderij
- Zomerdijk, Herman
